Çini desenlerinin tasarım esasları, çeşitli dallarda araştırma konusu olmuştur. Serbest kompozisyonlar bir yana, özellikle simetrik, merkezi ve sonsuza kadar çoğaltılabilme esasına dayalı ve genellikle “ulama” adı verilen düzenleme dikkat çekicidir. Karahanlı mimarisindeki tuğla ve terracotta geometrik desen tasarımlarından beri Türk mimari süslemesinde varlığını tespit edebildiğimiz, sonsuza kadar çoğaltılabilecek bu tasarım esası köklü bir geometri bilgisine dayanmaktadır. Bitkisel kıvrımların yer alması da aynı temele bağlanmaktadır. Mimaride çini bezeme programlarında, genelde 24.5x24.5 cm'ye denk gelen karo modülüyle birlikte, alt normları olan süpürgelik veya kenar bordürleri, panolar, alınlıklar, köşe dolguları kullanılmıştır. Özellikle mihraplarda, köşe dolguları ve taçlar ile ocak ve nişlerde inanılmaz bir ustalıkla tasarlanan ve pişirilen konik daralmalara elverişli çiniler ayrıca dikkat çeker.

Sitare Turan, sonsuza uzanabilen “ulama” kompozisyonların alt sıralamasını basit, dairesel katlı, merkezi, boyuna gelişen ve şemse formlar şekilde tasnif etmektedir (Turan Bakır 1999, 220 vd.).

Bursa, Edirne ve İstanbul'daki bazı yapılarda özellikle renkli sırlı çinilerin desenlerinde dönemin beğenisinin eldeki tekniğe uyumu dikkat çekerken, sır altı dekorundaki çeşitlilik kayda değer ölçülere varmıştır.

16. yüzyılda doruk noktasına ulaşan çini bezemede ön plana çıkan desen anlayışında saray nakkaş hanesinin rolüne ve Hassa Mimarlar Ocağı tarafından süsleme programına bağlı olarak ortaya çıkarılan tasarıma tekrar dikkat çekmek gerekecektir. Dönemin natüralist üslubunun çeşitli sanat dallarındaki uygulamalarında Şahkulu, Karamemi gibi sanatçıların desenlerinin etkisi genellikle kabul görmektedir. Çeşitli araştırmacılar tarafından farklı isimlerle anılan, ancak Yıldız Demiriz'in incelemeleriyle gerçekçi tasvirler olduğu tespit edilen çiçek desenlerinde; afyon, ağlayan gelin, asma ve üzüm, bahar açmış meyve ağacı, sarı papatya, çiğdem, gül, karanfil, küpe çiçeği, lale, anemon (Manisa lalesi), menekşe, meyveli ağaç, nergis, peygamber çiçeği, selvi, sümbül, süsen, zambak, Meryem ana kandili gibi motifler, ayrıntılarıyla çini bezemede yerlerini almışlardır (Demiriz 1997, 163 vd.).

Yapı özelliklerine göre kitabelerin tasarımı, dönemin ünlü hattatlarının elinden çıkmış eserlerin şablonlarından üretilirken, zeminlerdeki bezemelerde de aynı özellikler dikkati çeker. Mimar Sinan'ın eserlerindeki çini süsleme düzeni hakkında ayrıntılı bir çalışma Şerare Yetkin tarafından yapılmıştır  (Yetkin 1988, 479-493) (‘Anadolu Toprağının Hazinesi Çini’, Belgin Demirsar Arlı ve Ara Altun, s.65).