Türkiye, çini ve seramik alanında dünya çapında bir üne sahiptir. Yüzyıllardan beri süre gelen ülkemizin çini ve seramik tarihi, bugün yaşayan bir zanaat olmakla birlikte endüstriyel üretim sayesinde de önemli bir sektör konumundadır. Fakat yıllardır porselen ve İznik çinisi birbirlerine çokça karıştırılmış, bazen İznik çinisinin porselen veya fayans olduğuna dair yanlış bilgiler yayılmıştır. Birbirlerine çok benzetilen ama yapı ve kullanım alanı olarak pek de benzemeyen bu iki seramiğin farklarına beraber bakalım.

Önce seramiğin ne olduğunu anlayarak yazımıza başlayalım. Seramik; doğanın içinde bulunan kilin, sulandırıldığında birbirine yapışarak şekillendirilme özelliğine kavuşan ‘plastik kil’den yani topraktan yapılan kap kacaklara verilen addır. Yunanca ’da ‘kil, killi toprak, çömlekçi toprağı ve topraktan yapılmış kap’ anlamına gelen keramos kelimesi, çeşitli Avrupa dillerine ‘keramik’ veya ‘ceramic’ olarak geçmiştir.

Seramik oluşumunu mümkün kılan kildir. Kil, suyla karıştırıldığı zaman şekillendirilmesine olanak sağlayan düzeyde yoğrulabilirliğe sahip olur. Doğal bir biçimde doğada bulunan, genellikle silisli, demir oksitli, kalker, mika karışımlı yaşlanmış kayaların, su, rüzgar gibi etkilerle milyonlarca yıl boyunca ufalanarak dökülmesinden oluşur.

Porselen bir çeşit seramik olarak kategorize edilse de porselen ve seramik birbirlerinden çok farklı özelliklere sahiptirler. Porselenin ham maddesi killi toprak, kuvars ve feldispat mineralidir ve seramikten daha yüksek sıcaklıkta pişirilir (1200-1500 santigrat derece aralığında). Hem üretim tekniği hem de hammaddeleri ile birbirlerinden ayrılırlar. Seramik mat bir malzemedir, ışığı geçirmez ancak suya karşı daha mukavemetsizdir. Porselen ise özellikle bardaklar, demlikler gibi sürekli su ile temas halinde ve şeffaf olması gereken eşyalarda kullanılır. Porselen, seramiğe göre daha az dayanıklıdır, o nedenle çeşitli duvar kaplama uygulamalarında seramik tercih edilmektedir. Seramik, porselene göre daha pürüzlü yapıdadır. Bu da pürüzsüz bir doku isteniyorsa porselen, pürüzlü ve kaymaya karşı bir doku isteniyorsa seramik kullanılmasına neden olur. Porselen, ani ısı değişikliklerine karşı seramiğe göre daha dayanıklıdır. Örneğin kaliteli bir porselen demlik, ısı karşısında zarar görmeyecektir.

İznik çinisi ise bünyesinde yüksek oranda kuvars, cam tozu ve kil barındırır. Kuvars çini üretimi için en önemli ham maddedir ve yarı değerli bir mineraldir. Porselen efekti veren bir seramik olsa da üretim süreci ve kullanım alanı porselenden çok farklıdır. Porselene dekor yapılacaksa sır üstü dekor tekniği uygulanır, yani fırınlandıktan sonra dekor yapılır. İznik çinisinde ise sır altı dekor tekniği vardır. Kullanılan boyalar metal oksitlerden elde edilir; çinilerin yıllar boyunca bozulmadan kalmalarının bir sebebi de budur. Çiniler canlı, korunaklı, derinlikli ve göz alıcı güzelliğini sırdan (camdan) alır. Porselenin aksine iki kere fırına giren İznik çinisinin pişirim ısısı 950 derece civarındadır. İznik çinisi taş karo olarak da bilinir. Bunun sebebi kuvarsın dört ana katmanda bulunması ve yüksek orandaki kuvarsın çiniye dayanıklılık vermesidir. Katmanlar gövde, astar, boyalar ve sırdır. Ayrıca bu katmanlar pişirim sırasında birbiriyle uyum sağlamak zorundadır. Aksi taktirde ürünler fırından çatlak çıkabilirler veya bir süre sonra sır tabakaları dökülebilir. Porselen daha çok yemek takımlarında, vazo ve dekoratif eşyalarda kullanılmıştır. İznik çinisi ise öncelikle duvar süsü olarak kullanılmış, ilerleyen yıllarda dekoratif eşya olarak da üretilmiştir.

İznik çinisi gibi dünyaca ünlü müzelerde sergilenen ve sanatseverlerin ilgisinin çok büyük olduğu bu Türk seramiğinin porselen gibi bambaşka bir seramik çeşidiyle karıştırılmaması için en önemli farkları sizler için derledik. İznik çinisiyle ilgili daha fazla bilgi almak için diğer blog yazılarımıza göz atmayı unutmayın (‘Ateşin İçinden Çıkan Güzellik: Çini ve Seramik’, Delphin Hotel Blog Yazısı, ‘Seramik ve Porselen Arasındaki Farklar Nelerdir?’, Yurtbay Seramik Blog Yazısı, ‘’Türk Sanatları ‘Seramik’, Kültür A.Ş., s.1-2).