İznik Kazıları

3 Mayıs 2022

Osmanlı seramik sanatında ve çiniciliğinde özel bir konumu olan İznik, Marmara bölgesinde, İznik Gölü'nün doğusunda, Roma çağından surlarla çevrili, zeytinlik ve bağların oluşturduğu yeşil bir kuşak içinde yer almaktadır. M.Ö. 6. yüzyıldan bu yana tarihi geçmişini izlemek mümkündür. Tarih öncesi dönemlere ait sınırlı araştırmalara son yıllarda yakın çevredeki iki bilimsel kazının katıldığı Roma, Bizans ve Osmanlı anıtlarıyla ilgili yayınlarla yakından tanımaya başladığımız İznik, önemli bir çini-seramik üretim merkezi olarak tanınmaktadır. M.Ö. 72 yılında Roma egemenliğine giren İznik, Bizans döneminde iki önemli Ökümenik Konsil'e ev sahipliği yapmış, 1071 Malazgirt zaferinin ardından Anadolu’da ilk Türk başkenti olmuş, I. Haçlı Seferi'nden sonra el değiştirmiş, Haçlılar tarafından 1204-1261 yılları arasında İstanbul'un Latin işgali altında tutulduğu dönemde alternatif merkez olmuş, 1331 yılında Orhan Gazi tarafından fethedilerek Erken Osmanlı Dönemi'nin bir kültür merkezi haline gelmiştir. Özellikle 16. yüzyılda çini ve seramikleriyle tanınmış olan İznik, 17. yüzyıl sonlarından itibaren eski önemini kaybetmeye başlamış, 20. yüzyıl başlarında küçük bir kasaba halindeyken Cumhuriyet Dönemi'nden itibaren gelişmeye başlamıştır.

1963 yılında İznik sur dışında Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından başlatılan İznik kazılarına, 1970-1980 yılları arasında ara verildikten sonra 1981 yılında yeniden başlanmıştır. Günümüzde de sürdürülmekte olan bu kazılar, Osmanlı Dönemi çini ve seramiği için önemli veriler sağlamış, özellikle değişik isimlerle tanıtılan seramiklerin asıl üretim merkezinin İznik olduğunun kanıtlanmasını mümkün kılmıştır. Bu buluntular, atölye-fırın bölgeleri ve kullanılan teknoloji, çok sayıda ayrıntılı yayında yayımlanmıştır. Asya'da ve Anadolu'da gelişimi izlenen Türk çini ve seramiklerinin Osmanlı çini ve seramikleriyle bağlantısı, bu kazılarda açıkça ortaya konmuştur.

İznik kazılarında envanterli 338 eser ile 4135 etütlük buluntu, teknik fişleri hazırlanarak çalışılmıştır. Buluntuların büyük bir çoğunluğu seramik olmasına rağmen, 16. yüzyıl çinilerinde kabarık kırmızı rengin başlangıcı olarak kabul edilen Süleymaniye Camisi mihrap bordür çinilerinin iki fire parçasının atölye bölgesindeki fırın kalıntısında bulunması ve daha nice örneklerle, değişik kesitte sırlı tuğla ve kare çinilere rastlanması önemli bulgular arasındadır. Henüz sırlanmamış bazı fire parçalar arasında duvar çinilerinin montaj özelliklerini gözler önüne seren parçaların bulunması da iri harfli kitabe çinileri gibi dikkati çekmektedir(‘Anadolu Toprağının Hazinesi Çini’, Belgin Demirsar Arlı ve Ara Altun, s.29-30).